THƠ XUÂN QUỲNH

Xuân Quỳnh (1942-29/8/1988) tên thật là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, vốn là diễn viên múa từ năm 13 tuổi, có thơ đăng báo năm 19 tuổi, trở thành nhà thơ chuyên nghiệp sau khi qua lớp bồi dưỡng những người viết văn trẻ khóa đầu tiên của Hội Nhà Văn Việt Nam (1962-1964).

Chủ đề thơ Xuân Quỳnh thường là những vấn đề nội tâm: kỷ niệm tuổi thơ, tình yêu gia đình... Hiện thực xã hội, sự kiện đời sống hiện diện như một bối cảnh cho tâm trạng. Do vậy thơ Xuân Quỳnh hướng nội, rất tâm trạng cá nhân nhưng không là thứ tháp ngà xa rời đời sống. Thơ chị là đời sống đích thực, đời sống của chị trong những năm đất nước còn chia cắt, còn chiến tranh, còn nghèo, còn gian khổ, là những lo toan con cái, cơm nước, cửa nhà của một người phụ nữ, người phụ nữ làm thơ thường ngược xuôi trên mọi ngả đường bom đạn. Xuân Quỳnh không làm ra thơ, không chế tạo câu chữ mà chị viết như kể lại những gì chị đã sống, đã trải. Nét riêng của Xuân Quỳnh so với thế hệ nhà thơ hiện đại cùng thời chính là ở khía cạnh nội tâm đó. Thơ chị là thơ mang tâm trạng. Thời ấy nhiều bài thơ thiên về phản ánh sự kiện, cốt để được việc cho đời, còn tâm trạng tác giả thường là tâm trạng chung của xã hội, vui buồn tác giả hòa trong vui buồn chung của công dân. Tâm trạng thơ Xuân Quỳnh là tâm trạng nảy sinh từ đời sống của chính chị, từ hoàn cảnh của riêng chị. Viết trên đường 20 là bài thơ chiến tranh nhưng lại mang nỗi lòng trăn trở xao xác của một người đang yêu. Có bài bề bộn chi tiết hiện thực như một ký sự. Những năm ấy, đúng là ký sự về đời sống Hà Nội những năm chống Mỹ, nhưng nó không thành ký mà vẫn là thơ do nỗi lòng riêng của tác giả đã tạo nên một mạch trữ tình xâu chuỗi các chi tiết rời rạc của ngày thường lại, tổ chức nó thành kết cấu của bài thơ. Xuân Quỳnh có tài tỏa lên các chi tiết ngẫu nhiên quan sát được từ đời sống một từ trường cảm xúc của nội tâm mình, biến các chi tiết đời trở nên thơ, có sức gợi, sức ám ảnh kỳ lạ (Trời trở rét, Không đề, Gió Lào cát trắng, Mùa hoa doi, Hoa cỏ may...)

Thơ Xuân Quỳnh giàu tình cảm, tình cảm sâu và tinh tế nhưng lẩn khuất phía sau tình cảm ấy lại là tư tưởng có tính khái quát, triết lý (Cơn mưa không phải của mình, Đồi đá ong và cây bạch đàn, Chuyện cổ tích về loàìi người, Những người mẹ không có lỗi...) Đấy là những triết lý nảy sinh từ đời sống, nó có tính thực tiễn, giúp ích thật sự cho người đọc nhận thức và xử lý việc đời, không phải thứ triết lý tư biện, viễn vọng mà chẳng dùng được vào việc gì.

Đề tài, đối với Xuân Quỳnh, không phải là quan trọng. Điều chị quan tâm là chủ đề. Thơ Xuân Quỳnh bao giờ cũng có tứ, chị dùng tứ để bộc lộ chủ đề. Đây là một đóng góp đáng quý của Xuân Quỳnh vì giai đoạn ấy thơ chúng ta rất lỏng về tứ. Xuân Quỳnh có năng khiếu quan sát. Chị quan sát bằng tất cả giác quan và phong phú trong liên tưởng. Chi tiết vốn quen thuộc bỗng trở nên mới lạ, tạo ý vị cho câu thơ. Một màu cỏ mùa xuân: Cỏ bờ đê rất lạ/ Xanh như là chiêm bao. Tiếng mưa trên lá cọ: Mưa trên cọ bàng hoàng rồi vụt tạnh.

Cũng có thể vì có tài quan sát mà ở một số bài Xuân Quỳnh ham tả, ham kể. Kể có duyên nhưng vẫn làm loãng chất thơ. Những bài thơ dài của Xuân Quỳnh thường dài vì rậm chi tiết.

Xuân Quỳnh được coi là nhà thơ nữ hàng đầu của nửa cuối thế kỷ 20.

(Hà Nội, 20-3-2000, Vũ Quần Phương)


Tác phẩm:

Thơ:
- Gió Lào cát trắng, NXB Văn học, 1974
- Hoa dọc chiến hào, NXB Văn học, 1968
- Tự hát, NXB Tác phẩm mới, 1984
- Lời ru trên mặt đất, NXB Tác phẩm mới, 1978
- Sân ga chiều em đi, NXB Văn học, 1984
- Truyện Lưu, Nguyễn (truyện thơ), NXB Kim đồng, 1983
- Thơ viết tặng anh Tp. Hồ Chí Minh, Văn nghệ Tp. Hồ Chí Minh, 1988

Dịch:
- Bố ơi, bố làm con sợ đi (truyện tranh, t/g: Tamara Đăngblông), NXB Kim Đồng, 1989

Truyện:
- Bến tàu trong thành phố, NXB Kim Đồng, 1984
- Vẫn có ông trăng khác (tập truyện ngắn), NXB Kim Đồng, 1988
- Bao giờ con lớn (truyện tranh), NXB Kim Đồng, 1975
- Mùa xuân trên cánh đồng, NXB Kim Đồng, 1981
- Bầu trời trong quả trứng, NXB Kim Đồng, 2005
[Gửi ngày 09/02/2005 23:28 bởi Vanachi. Sửa 5 lần, lần cuối ngày 24/06/2008 18:07 bởi Vanachi.]

1. Anh 12. Hoa cỏ may 23. Mùa hoa gioi
2. Cỏ dại 13. Hoa cúc xanh 24. Ngọn lửa tuổi thơ
3. Cố đô 14. Hoa tường vi 25. Những bông hoa đầu tiên ra đảo
4. Có một thời như thế 15. Không đề (I) 26. Tình ca trong lòng vịnh
5. Cơn mưa không phải của mình 16. Không đề (II) 27. Thời gian trắng
6. Chị 17. Không đề (III) 28. Thơ tình cho bạn trẻ
7. Dẫu em biết chắc rằng anh trở lại 18. Lại bắt đầu 29. Thơ tình tôi viết
8. Em đến những nơi anh qua 19. Lời ru của mẹ 30. Thơ viết cho mình và những người con gái khác
9. Em có đem gì theo đâu 20. Mẹ và con 31. Thơ vui về phái yếu
10. Gió Lào cát trắng 21. Màu hoa còn lại 32. Trời trở rét
11. Hát ru chồng những đêm khó ngủ 22. Mùa hạ 33. Tuổi thơ của con

Chồi biếc (1963)

1. Mưa 7. Một ước mơ 13. Những bước chân
2. Quê hương 8. Ru 14. Nước mắt
3. Cô diễn viên mới 9. Cây trên đường 15. Một ngày đi
4. Tiếng mẹ 10. Khát vọng 16. Dải băng xanh
5. Ghét 11. Về đại hội 17. Chồi biếc
6. Băn khoăn 12. Tiếng hát 18. Thuyền và biển

Hoa dọc chiến hào (1968)

1. Tiếng gà trưa 11. Ngủ ngoan bé ơi 21. Giữ lửa
2. Bài hát đắp đường 12. Đưa con đi sơ tán 22. Cây Hà Nội
3. Bài thơ cửa sổ 13. Con gà 23. Cột đèn góc phố
4. Chiều ba mươi 14. Lời ru 24. Vết đạn trên tường
5. Mây 15. Những cây dứa dại 25. Lòng yêu thủ đô
6. Bay cao 16. Gốc cây ngày bé 26. Chiến hào
7. Trưa hè 17. Gặp cha 27. Bài hát đừng có đợi
8. Tháng năm 18. Lòng mẹ 28. Chuyện con đường sau những năm chống Mỹ
9. Sóng 19. Câu chuyện quanh vết bánh xe
10. Khi con ra đời 20. Hậu phương

Lời ru trên mặt đất (1978)

1. Nguồn gốc từ ngữ 13. Mùa xuân mừng con thêm một tuổi 25. Những con đường tháng giêng
2. Lời từ giã của Trung đoàn Thủ đô 14. Cắt nghĩa 26. Gửi người xa vùng dâu
3. Vườn trong thư viện 15. Con chả biết được đâu 27. Thành phố quê anh
4. Mái phố 16. Chuyện cổ tích về loài người 28. Hát với con tàu
5. Khúc hát những người anh 17. Con yêu mẹ 29. Đêm cuối năm
6. Trung du 18. Cái ngoan của Mí 30. Nghe rét đến, nhớ về Hà Nội
7. Khán giả của tôi 19. Mùa đông nắng ở đâu? 31. Hậu Giang
8. Lịch mới 20. Gửi mẹ 32. Đêm trăng trên đất Mũi
9. Viết cho con ngày chiến thắng 21. Tháng ba viết cho chị 33. Sân ga chiều em đi
10. Đi với mùa xuân 22. Bình Trị Thiên 34. Lời ru trên mặt đất
11. Một năm 23. Đá Ngũ Hành Sơn
12. Đà Nẵng - gương mặt người, gương mặt biển 24. Đêm trở về

Chờ trăng (1981)

1. Chờ trăng 5. Bài hát về cây 9. Cô giáo của em
2. Ngôi nhà ở lại 6. Không chịu tắm 10. Thư gửi bố ngoài đảo
3. Cây bàng 7. Tập tầm vông 11. Nếu chúng mình dậy sớm
4. Trời xanh của mỗi người 8. Truyện về những dòng nước 12. Tuổi ngựa

Bầu trời trong quả trứng (1982)

1. Trăng hư lắm 6. Mí thích... 11. Bầu trời trong quả trứng
2. Vì sao? 7. Mí ngoan hơn cái nấm 12. Kể chuyện quả
3. Tại sao gà con sinh ra? 8. Đi trốn đi tìm 13. Mí trông nhà
4. Que chuyền 9. Còn lại gì cho mùa xuân? 14. Ngày mai thêm tuổi
5. Cái địa bàn của chú Điền 10. Cây chua me đất khóc 15. Muốn trăng luôn luôn tròn...

Tự hát (1984)

1. Tự hát 7. Gửi lại thành phố nắng 13. Thương về ngày trước
2. Hoa ti-gôn 8. Hoa dại núi Hoàng Liên 14. Hoa cúc
3. Chuồn chuồn báo bão 9. Mẹ của anh 15. Bao giờ ngâu nở hoa
4. Thơ viết tặng anh 10. Bàn tay em 16. Không đề (IV)
5. Nếu ngày mai em không làm thơ nữa 11. Thơ tình cuối mùa thu 17. Sẽ có mãi cô bé mười sáu tuổi
6. Chỉ có sóng và em 12. Hát ru (II) 18. Nói cùng anh

Ngọn gió Lào cát trắng của đời tôi
Tôi của cát của gió Lào khắc nghiệt

Trong gió nóng những trưa hè ngột ngạt
Mẹ ru tôi hạt cát sạn hàm răng
Vừa lớn khôn tôi đã biết đào hầm
Dưới bom đạn gió Lào vẫn thổi
Và trên cát lại thêm cồn cát mới
Cỏ mặt trời lăn như bánh xe
Cuộc đời tôi có cát chở che
Khi đánh giặc cát lại làm công sự
Máu đồng đội và máu tôi đã đổ
Trên cát này mà gió quạt vừa se
Cây tôi trồng chưa đủ bóng che
Bom giặc cắt lá cành tơi tả
Củ khoai ở đây nhỏ hơn củ khoai cánh đồng màu mỡ

Trái mãng cầu rám vỏ - gió đi qua
Đọng nắng thôi, cát chẳng đọng mưa
Bàn chân lún bàn chân thêm bỏng rát
Giữa gió cát, giữa những ngày ác liệt
Tôi nghĩ về tha thiết một màu xanh
Một rừng cây trĩu quả trên cành
Tôi vun gốc và tay tôi sẽ hái
Nhà của tôi, tôi sẽ về dựng lại
Ánh ngói hồng những gương mặt mai sau

Em mới về em chưa thấy gì đâu
Chỉ có cát và gió Lào quạt lửa
Ngọn gió bỏng khi đi thành nỗi nhớ
Cát khô cằn ở mãi hóa yêu thương
Dẫu đôi khi tôi chẳng bằng lòng
Với cái cát làm bàn chân rát bỏng
Với cái gió làm chín lừ da mặt
Mảnh đất cằn khoai sắn ít sinh sôi
Tôi sẵn lòng đem hiến cả đời tôi
Cho cát trắng và gió Lào quạt lửa.

Nguồn: http://www.cinet.gov.vn/v...%20Xuan%20Quynh/index.htm